Dia Internacional di Mondi 2023 cu mensahe “Mondi saludabel pa hende saludabel”

March 21, 2023

Asamblea General di Nacionnan Uni a proclama dia 21 di maart como Dia Internacional di Mondi. E dia aki ta pa celebra y amplia conocemento di e importancia di tur tipo di mondi. Na Papiamento ta defini un mondi como un area cu hopi mata cu hende no a planta. Na Ingles nan ta yama un area asina aki forest. E definicion di forest ta un area of tereno na unda mata ta predomina sin intervencion di hende. Algun caracteristica di mondi ta e.o. e concentracion di mata den cantidad halto, e haltura di e matanan, su balor den uzo y area y su funcion ecologico.

Localmente nos mondinan tin nan importancia y ta brinda nan servicionan. Mundialmente e servicionan aki ta multiplica y asina brinda mundo henter mas ainda. Ta solamente si e mondinan aki ta den un estado saludabel nan lo por brinda humanidad nan servicionan cu ta aporta na salud di hende.

E tema pa e aña aki ta “Mondi saludabel pa hende saludabel”. P’esey riba un dia manera esaki, Directie Natuur en Milieu (DNM) ta encurasha comunidad pa aporta cu plantamento. Asina bo no ta aporta solamente na mas mata pa Aruba y pa mundo, pero bo ta yudando bo mesun salud. Den e relato aki nos ta duna diferente ehempel, unda ta splica con mondi den estado saludabel ta aporta na salud di humanidad. Ademas lo inclui kico nos por haci pa duna mondi un ayudo.

Ta considera mondi como botica natural. Tin mas di 50,000 sorto di mata na mundo cu tin balor medicinal. Den e areanan di mondi salvahe tin comunidadnan chikito cu ta uza e matanan como medicina natural. Pero tambe tin medicina farmaceutico cu ta bini di e matanan di mondi salvahe. Ta uza algun di e matanan pa traha remedi cu ta combati malaria of tambe cancer. Por ehempel, ta uza e medicamento cu ta deriva di e mata periwinckle di Madagascar, cu tin parecido na e famia di e sorto magdalena, pa traha remedi farmaceutico pa tratamento di pashent cu ta sufri di cancer. Localmente, mester bisa cu tin hopi mata cu nos antepasadonan tawata  uza pa traha asina yama remed’i tera. Por bisa cu e practicanan aki no a resulta di ta sostenibel ni tampoco a wordo comproba cientificamente. Pero locual ta trata e frutanan manera lamunchi of shimarucu, ta comproba cu nan tin hopi vitamina C, cu sigur ta contribui na nos salud.

Mondi saludabel ta proteha nos contra malesa. Mondi ta sirbi como barera natural pa combati transmision di malesa di bestia pa hende. E riesgo ta bira mas halto pa hende su salud ora cu tin practica di deforestacion na gran escala, cu ta encera rosamento di mondi. A raporta mas di 30% di malesa nobo despues di e añanan 60, cu ta atribui na e cambio di uzo di suela. Hende a bay mas den desaroyo y a kita mondinan grandi na un manera no sostenibel y asina a sigui desaroya en bes di keda practica plantamento y cria di bestia.

Areanan di mondi ta yuda boost salud mental y salud fisico. Pasa mas tempo den naturalesa ta incrementa emocion positivo, cu ta yuda baha nivel di stress, presion, depresion, cansancio, ansiedad y tension. Palonan di mata den area di ciudad ta absorba gasnan cu ta causa polucion, causa pa trafico y industria. Mata ta sirbi como filtro pa e particulanan chikito manera stof, sushi, huma y asina ta yuda e populacion urbano preveni malesa respiratorio.

Mondinan salvahe ta un parti central pa combati e menasa di mas grandi pa salud cu humanidad ta confronta, esta cambio di clima. Mondi salvahe den condicion saludabel ta yuda tene e temperatura global na nivel y den balans. Mondi y matanan ta yuda contra temperatura halto y clima extremo, cu ta un reto di salubridad na nivel mundial. Aki por pensa riba heat stroke, calamidadnan cu consecuencia pa un grupo grandi di hende pareu. Locual por haci pa yuda cu e temperatura halto ta haci adaptacion den diseño di cas, incorporando mata. Por ehempel, laga mata grandi na nan luga ora di prepara tereno pa construccion. Mata posiciona na manera adecua rond di edificio ta yuda tene e temperatura y e aire fresco. Tur esakinan ta baha e necesidad di instala airco y asina ta scapa gasto halto di coriente. Nos mondinan ta bou menasa y mester di nos ayudo. E mondinan ta bay perdi na gran escala pa motibo di rosamento.

Manera menciona, mata y mondi ta yuda humanidad. Hopi biaha no ta para keto y realisa e servicionan cu e mondinan ta brinda nos. Por ehempel, ora cu nos bebe un glas di awa hunto cu e paracetamol, traha un cas, skirbi un buki, casi nunca ta pensa riba e conexion cu esakinan tin cu mondi. Esaki y hopi otro aspecto di bida ta conecta cu mondi salvahe. Pero localmente hopi kier sigui desaroya, traha cas of edificio di negoshi. Inversionistanan ta bini di exterior cu deseo pa traha hotel y edificio sin tene cuenta cu tin regla y ta desea rosa terenonan plat, sin tene cuenta cu por ehempel maneho di aanlegvergunning. E daño y desbalansa cu esakinan ta crea tin ora ta irecuperabel. Bestia ta perde nan habitat, cu por ta e matanan of suela. Areanan completamente rosa ta haya temperaturanan mas halto cu normal. Tin ocasion e suela ta degrada y ta ocasiona erosion y/of inundacion. Consecuentemente, pa falta di creatividad y falta di respet pa naturalesa y regla, nos ta haya mas edificio y menos mondi.

DNM ta boga pa un maneho sostenibel di mondi y e uzo sostenibel di nan recursonan. Esaki ta e yabi pa combati cambio di clima. Probablemente asina nos ta aporta na prosperidad y bienestar di e generacion actual y esun cu ta sigui. Nos mondinan tin un rol crucial den alivia pobresa na mundo y asina por alcansa e metanan di desaroyo sostenibel proponi pa Nacionnan Uni pa 2030 (SDG’s). Mondinan ta brinda hopi beneficio na salud di hende; ta purifica awa, captura carbon pa combati cambio di clima, ta provee cuminda y yuda cu necesidad di medicina pa salba bida di hende. Asina por wak cu mondinan ta aporta na bienestar general di hende.

Mondinan ta aporta hopi na nos salud, no solamente fisico, pero tambe mental. E Dia Internacional di Mondi aki DNM ta boga pa no solamente tuma of kita for di mondinan, pero tambe duna bek y aporta na mondinan pasobra mondi saludabel ta trece cune hende saludabel. Ban sigui planta y yuda e matanan cu mester di mas awa pa crece, bonda y produci fruta y berdura, pa asina nan sigui duna tur e otro beneficionnan cu nan ta trece cu nan. Feliz Dia Internacional di Mondi.

Scroll To Top
Departamento di Naturalesa y Medio Ambiente | © 2024